Kousebandslangen in winterslaap: Een noodzaak of een optie..?

Steven Bol, (Auteur…)
Publicatie:
2004, Hibernating Garter Snakes: a must or an option?, The Garter Snake, 2, 2004)

Het originele engelstalige artikel is destijds vertaald uit het Engels door Fons Sleijpen.
Het onderstaande artikel is hier en daar herschreven en wat aangepast aan mijn ervaringen van de laatste jaren.

Inleiding…

In dit artikel beschrijf ik mijn ervaringen met het overwinteren van kousebandslangen en de methodes die ik in de afgelopen dertig jaar heb ontwikkeld en gebruikt om kousebandslangen succesvol te laten winterslapen. Het idee om dit artikel te schrijven was destijds geboren omdat het overwinteren van kousebandslangen een veel bediscussieerd onderwerp is.

Zo had ik in (inmiddels al wat oudere afleveringen) van The Garter Snake (het blad van de Europese Kousebandslangen vereniging de EGSA) diverse malen gelezen dat mensen hun kousebandslangen op totaal verschillende manieren laten winterslapen, gewoonlijk veel korter (zie bijvoorbeeld Kreyerhoff (2002) en Buchholz (2002)) dan de door mij gehanteerde methode.

Thamnophis atratus YOY tijdens de winterrust in klein bakje.

Thamnophis atratus YOY tijdens de winterrust in klein bakje.

Maar ook vandaag de dag is dit onderwerp nog altijd enorm actueel en zeker veel beginnende liefhebbers worstelen met dit thema, en zien ook vaak door de bomen het bos niet meer door de veelheid aan (soms tegenstrijdige) informatie. Vrijwel iedere beginnende kousebandslangen liefhebber vindt het enorm spannend om zijn slangetjes voor het eerst te overwinteren. En ook veel wat meer ervaren liefhebbers beschouwen de winterslaapperiode als een moeilijke periode.

In het algemeen plaatsen veel personen drinkbakjes in het overwinteringterrarium en houden het substraat tamelijk droog. Er zijn ook niet veel mensen die de jonge slangen in hun eerste winter laten winterslapen.

Ik hoop dat mijn ervaringen andere kousebandslangenhouders kunnen helpen bij het probleemloos laten overwinteren van hun favoriete slangen zonder dat er verliezen optreden.
Naar mijn mening, deels gebaseerd op verscheidene reizen naar de USA en Canada waarbij ik verschillende kousebandslangen-habitats in verschillende seizoenen heb bezocht, is de winterslaap een essentieel onderdeel van het leven van kousebandslangen. Alle slangen, jong en oud, moeten de winterse omstandigheden zien te overleven en zij die hier niet in slagen zullen nooit de geslachtsrijpeleeftijd bereiken en aan de voorplanting deelnemen. De selectiedruk is dan ook enorm groot. Hierdoor komt het hele jaar warm houden van deze slangen me erg onnatuurlijk over. Het is net of je 24 uur per dag wakker bent zonder te slapen. Dit geldt ook voor kousebandslangensoorten uit de zuidelijke streken zonder koude winter, bijvoorbeeld Thamnophis sauritus sackeni uit Zuid-Florida of Thamnophis sirtalis tetrataenia uit Californie. Bezoeken aan hun habitat in de winter toonden aan dat er geen of nauwelijks activiteiten zijn, behalve op sommige, wat warmere winterdagen.

Naar mijn mening is het laten winterslapen van Kousebandslangen ook erg belangrijk als je planmatig met ze wilt kweken, ook al zijn er talloze voorbeelden van succesvolle kweekresultaten zonder winterslaap.

Timing van de winterslaap…

Wanneer gaan de kousebandslangen in winterrust? Voor een deel laat ik de slangen zelf beslissen wanneer ze met hun winterslaap gaan beginnen. Aanwijzingen hiervoor merk je vanzelf als je hun gedrag goed observeert.

Thamnophis elegans terrestris volwassen tijdens de winterrust in grotere emmer.

Thamnophis elegans terrestris volwassen tijdens de winterrust in grotere emmer.

Ergens tijdens de herfst valt het op dat de slangen minder vaak gaan eten, kleinere hoeveelheden gaan eten of helemaal stoppen met eten. Dit is in mijn situatie in mijn slangenkamer meestal in oktober of november. Omdat ik mijn slangen in een onverwarmde ruimte houd is de dalende buitentemperatuur direct van invloed op die van de kamer en de terraria. Echter hoe beter je kamer geisoleerd is, en hoe meer terraria erin staan des te minder reageert de slangenkamer temperatuur op de dalende buitentemperatuur. Jaren terug was mijn kamer veel slechter geisoleerd en kregen de slangen al vroeg het seintje dat de winter eraan komt, dit was soms al in september.

Gedurende de zomermaanden junijuli en augustus komen de nachttemperaturen vrijwel nooit onder de 21 – 23 °C. Maar wanneer de nachten kouder worden in september kan de nachttemperatuur in de slangenkamer dalen tot 18 – 19 °C. (de terraria worden alleen overdag verwarmd) en later, in oktober en november, daalt de temperatuur tot zo´n 15 – 18°C of soms zelfs nog minder. Naar mijn mening is het dalen van de nachttemperatuur de aanzet voor de slangen om zich op een winterslaap te gaan voorbereiden.

Andere tekenen waaraan je kunt zien dat de slangen merken dat de winter er aankomt zijn:

  • Ze trekken zich terug in het koudste deel van het terrarium onder stenen of iets dergelijks en laten zich niet of nauwelijks meer zien. Ze zonnen overdag nauwelijks meer.
  • Ze kruipen schijnbaar onvermoeibaar door het terrarium met hun neus tegen het glas. (Waarschijnlijk op zoek naar een geschikte overwinteringplek).
  • Verhoogde paaractiviteit op dagen dat het wat warmer is dan normaal in die periode van het jaar. Normaliter is bij de meeste soorten weinig paargedrag gedurende de zomer waar te nemen maar zodra de nachten koeler gaan worden zie je de paarpogingen weer toenemen.

Niet alle slangen stoppen uit zichzelf met eten en op een van tevoren door mij bepaalde dag stop ik helemaal met voeren. Dit is gewoonlijk ergens tussen het begin van oktober en het begin van november. De precieze dag hangt veelal af van wanneer het mij het beste uitkomt. Als ik het erg druk heb in de herfst dan stop ik bijvoorbeeld een paar weken eerder met voeren. Ik probeer ook wat spreiding aan te brengen teneinde in het voorjaar niet van alle vrouwtjes tegelijk jongen te krijgen.

Thamnophis sirtalis infernalis volwassen tijdens de winterrust in grotere emmer.

Thamnophis sirtalis infernalis volwassen tijdens de winterrust in grotere emmer.

Na de laatste voederbeurt verwarm en verlicht ik de terraria overdag nog gedurende 7 tot 14 dagen. Op deze manier kunnen de slangen hun laatste maaltijd volledig verteren en ook hun ingewanden helemaal legen. Wanneer de slangen in winterslaap gaan met voedselresten in hun darmen, dan gaan deze vrijwel zeker rotten en dit kan dodelijk zijn voor de slangen. Het is beter om de slangen een paar weken niet te voeren dan het risico lopen dat er voedselresten in het darmstelsel achterblijven. Omdat sommige slangen al uit zichzelf gestopt zijn met eten voordat ik het laatste maal aanbied, kan het gemakkelijk zo zijn dat enkele slangen 4 tot 6 weken niks gegeten hebben voordat ik de verlichting uitschakel.

Ik heb nog nooit problemen gezien dat slangen al een paar weken gestopt waren met eten alvorens de winterslaap in te gaan; in “gevangenschap” zijn zelfs de minst goed doorvoede slangen veel dikker dan veel van de kousebandslangen die ik in de herfst ben tegengekomen in het wild in de USA en Canada.

Welke slangen gaan in winterslaap?

In het artikel wat ik in 2004 had geschreven luidde het antwoord op deze vraag: al mijn kousebandslangen gaan in winterslaap. Maar destijds bestond mijn collectie vrijwel uitsluitend uit soorten afkomstig uit de USA en Canada. De laatste jaren is mijn collectie uitgebreid met een aantal Mexicaanse soorten; o.a. T.melanogaster canescens , T.eques spp., T.scalaris, T.scaliger en T.conanti. Voor deze soorten is de traditionele manier waarop ik slangen overwinter niet geschikt. Maar hierover later meer.

Thamnophis sirtalis infernalis volwassen tijdens de winterrust in grotere emmer.

Thamnophis sirtalis infernalis volwassen tijdens de winterrust in grotere emmer.

Wanneer slangen in een vervellingperiode zitten, dan houd ik ze warm tot ze verveld zijn. Ik heb nog nooit zwangere slangen gehad (m.u.v. sommige mexicaanse soorten) in deze periode van het jaar. Dit komt waarschijnlijk doordat ik zoveel als mogelijk de natuurlijke seizoenen naboots. Dus een zwangerschap is voor mij nooit een reden geweest om een winterslaap over te slaan. Zoals eerder vermeld zijn herfstparingen eerder standaard dan uitzondering voor vele soorten, en het zien van paringen of paarpogingen is dan ook geen reden om de slangen warm te houden. Maar natuurlijk zou ik altijd adviseren om een slang die zichtbaar zwanger is warm te houden tot ze bevallen is.

De slangen gaan bij mij al in hun eerste levensjaar gewoon in winterslaap. Zelfs als ze pas in augustus of setember geboren zijn of wanneer ze erg dun zijn. Ik ken veel mensen die bang zijn om pasgeboren slangen in winterslaap te doen tijdens hun eerste winter. Het wordt vaak gezien als een te groot risico. Ik zie het precies andersom. Als jonge slangen erg mager zijn en niet goed eten, dan wil ik ze juist wel in winterslaap doen. Mijn ervaring is dat wanneer ze de winterslaap overleven, ze na het ontwaken prima eters worden en het veel beter gaan doen. Je moet dan echter niet te lang wachten, en als kleine slangen niet willen eten doe ik ze soms al in september of oktober in winterrust. Echter, ik verkort de lengte van de winterslaap wel voor jonge slangen, zeker voor de erg magere exemplaren, tot zo’n 4 – 6 weken..

Hoe laat je ze overwinteren?

Ik hanteer op dit moment drie verschillende methodes voor de winterrust.

  • De eerste methode is overwinteren in een oude koelkast of mijn garage. De temperatuur in de koelkast schommelt tussen de 4 tot 8 °C. In mijn garage schommelt de temperatuur in de winter tussen de 0,5 en 14 °C. Pas als de temperatuur echt onder 0°C dreigt weg te zakken haal ik de slangen tijdelijk naar binnen in een koude hal. De slangen gaan in relatief kleine dozen, zowel van plastic als van metaal (oude koektrommels). Voor kleintjes gebruik ik kleine doosjes met een diameter van 9 tot 11 cm en een hoogte van 7 cm. Voor een groep van 2 tot 6 volwassen slangen gebruik ik de afgelopen 10 jaar ik wat grotere plastic emmers van 27 x 17 x 15 cm (lxbxh). Voorheen gebruikte ik kleinere plastic bakken, maar ik geef nu de voorkeur aan iets meer ruimte. De deksels of de zijwanden zijn geperforeerd met een paar kleine gaatjes, precies genoeg om wat lucht binnen te laten.
    Thamnophis marcianus YOY tijdens de winterrust in klein bakje.

    Thamnophis marcianus YOY tijdens de winterrust in klein bakje.

    Maar niet teveel om te voorkomen dat het substraat te snel uitdroogt. Dit laatste is extra belangrijk in de koelkast.

    De dozen zijn gevuld met een mengsel van zaagsel en gevallen bladeren (verzameld uit mijn tuin).
     Wanneer de slangen in de dozen worden gedaan, dan sprenkel ik wat water in de doos om het substraat vochtig te maken. Gewoonlijk controleer ik de slangen om de 2 tot 4 weken. Ik wil dan zien dat de binnenkant van de deksel nat is van het condens. Wanneer dit niet het geval is, dan sproei ik water in de doos. Te nat is nooit een probleem, maar wanneer het substraat te droog is, dan is het risico dat de slangen uitdrogen groot (zeker in de koelkast) en verliezen ze veel gewicht. Soms zijn de slangen helemaal nat van het condenswater.

    Ik zet nooit een drinkbakje in de overwinteringdozen.


    Deze methode
     gebruik ik voor alle kousebandslangen soorten die afkomstig zijn uit de USA en Canada. Eigenlijk alle ondersoorten van Thamnophis sirtalis, Thamnophis ordinoides, Thamnophis radix, Thamnophis elegans vagrans, T.e.arizonae, T.e.terrestris, T. atratus, T.rufipunctatus etc. Van de soorten uit Mexico overwinter ik alleen T. eques virgatenuis volgens deze methode. Maar ook de adderringslang (Natrix maura) en de Amerikaanse noordelijke waterslang (Nerodia sipedon sipedon en N.s.insularum) worden op deze manier overwinterd.

    In mijn vorige artikel beschreef ik een andere methode die gebaseerd is op het overwinteren in de onverwarmde slangenkamer in dezelfde dozen als hierboven beschreven. Maar omdat de temperaturen in mijn slangenkamer de laatste jaren zelden wegzakken onder de 14 °C heb ik deze methode laten varen.

  • De tweede methode is de slangen in hun eigen terrarium laten overwinteren in de onverwarmde slangenkamer met de verlichting / verwarming uitgeschakeld. De temperatuur schommelt natuurlijk afhankelijk van de buitentemperaturen. Naast een veel hogere temperatuur die zelden onder de 10 – 14 °C zakt verschilt deze methode in het feit dat de slangen zich in een volkomen droog terrarium bevinden met een waterbak waaruit ze kunnen drinken. Of waarin ze dagenlang in ondergedompeld liggen. Ik gebruik deze methode soms voor een aantal mexicaanse kousebandslangen en altijd voor de nauw verwante Noordamerikaanse waterslangen welke afkomstig zijn uit zuidelijke locaties (Nerodia erythrogaster transversa en rhombifera rhombifera). Deze zuidelijke Nerodia’s  zijn veel gevoeliger voor vocht en hebben snel last van blaarvorming, oogontstekingen en andere huidproblemen wanneer ze net zo vochtig overwinterd worden als kousebandslangen. De meeste ondersoorten van Thamnophis eques krijgen ook in de winter minstens enkele uren de mogelijkheid zich opwarmen onder een lampje maar soms schakel ik wel eens 2 – 4 weken de verlichting en verwarming uit. Grappig genoeg liggen exemplaren van Thamnophis eques tijdens de koudere wintermaanden soms wekenlang ondergedoken in de waterbak.
  • Een nieuwe derde methode pas ik pas de laatste 2 jaren toe in een poging om de natuurlijke omstandigheden na te bootsen voor een aantal zeldzame soorten Kousebandslang die op grotere hoogtes in Mexico leven.
    Thamnophis sirtalis sirtalis (melanistic/het. melanistic) volwassen tijdens de winterrust in grotere emmer.

    Thamnophis sirtalis sirtalis (melanistic/het. melanistic) volwassen tijdens de winterrust in grotere emmer.

    Hiervoor heb ik een aantal terraria in mijn onverwarmde schuurtje gebouwd. Een gedeelte van het terrarium is gevuld met een 10 cm dikke laag halfvochtig cocopeat. De bak wordt overdag gewoon verwarmd door een reflector lamp die een 8 tal uren brand. Op deze manier kunnen de slangen overdag enige uren zonnen bij lokale temperaturen van 25 – 30 °C. De temperatuur in de dikke laag cocopeat stijgt meestal niet ver boven de 10 – 15 °C.  Maar zodra de lampen uitgaan zakt de temperatuur snel naar de 2 – 10 °C.  Ik houd een aantal soorten 1 – 3 maanden in mijn schuurtje om ze daarna weer naar binnen te halen. Ik heb tot nu toe wat ervaring met deze laatste methode opgebouwd met Thamnophis scalaris, scaliger en T. conanti.

Voor methode 1 geldt dat, nadat ik de lampen (verwarming) heb uitgeschakeld in de herfst, de slangen gewoonlijk binnen enkele dagen tot soms pas na 6 weken in hun overwinteringsdozen worden gedaan. Op deze manier ondergaan alle slangen gedurende een langere of kortere periode winterslaap methode nummer drie (in het onverwarmde terrarium), ook degenen die uiteindelijk in de koelkast of naar de koude schuur gaan.

Hoe lang?

In tabel 1 kun je de duur van de winterslaap voor de verschillende soorten vinden.

Tabel 1 - winterslaap

Tabel 1 – winterslaap

 

Ik begin te tellen in de week dat ik de lampen uitschakel in oktober of november.

Dus als bijvoorbeeld een slang 5 weken in een onverwarmd terrarium verblijft en daarna 15 weken in een vochtige doos in de koelkast, dan staat dit in tabel 1 als 20 weken.

De jongen (JvhJ / YoY = Jongen van het Jaar) gaan tegenwoordig 6 – 8  weken de winterslaap in, voorheen wel 2 tot 4 weken langer.

Voor volwassen dieren duurt de winterslaap duidelijk langer; gemiddeld tussen 3,5 en 4,5 maanden.

De langste winterslaap die ik tot nu toe heb toegepast is 4,8 maanden bij Thamnophis marcianus. De reden waarom ik T. marcianus zo lang heb laten winterslapen is tweeledig: ik zie dat volwassen Geruite Kousebandslangen erg snel goed doorvoed (vet) raken. En zulke goed gevoede slangen ben ik nog nooit in het wild tegengekomen.

Daarnaast weet ik dat sommige soorten, zoals T. marcianus en T. cyrtopsis uit het westen van Texas, in habitats voorkomen waar slechts gedurende een korte periode voedsel voorhanden is.

Deze dieren zijn aangepast om lange periodes te overleven zonder voedsel. Vandaar dat ik T. marcianus soms een erg lange winterrust geef.

Overlevingspercentage tijdens de winterslaap…

Ik heb eigenlijk zelden grote verliezen gehad tijdens de winterslaap. Af en toe sterft er wel eens een slang tijdens de winterslaap. Bijvoorbeeld tijdens de winter van 2002/2003 ging er slechts 1 dood van de 50 volwassen en halfvolwassen slangen (2%). Dit was een oud mannetje (8 – 10 jaar oud) van de Zwervende Kousebandslang die een poosje ziek was geweest.

Thamnophis butleri & T. ordinoides volwassen tijdens de winterrust in grotere emmer.

Thamnophis butleri & T. ordinoides volwassen tijdens de winterrust in grotere emmer.

Tijdens de laatste tien jaar schat ik dat het hoogste sterftepercentage 5% was, maar gemiddeld lag het bij 1 à 2 %. Van de jonge slangen (JvhJ, minder dan 6 maanden oud) was het sterftecijfer hoger!

In de winter van 2002/2003 stierven er 9 van de 41 jongen tijdens de winterslaap (21 %). Dit is een aanzienlijk aantal.

Maar na een analyse kan het volgende opgemerkt worden: 13 van de 41 jongen behoorden tot de soorten Thamnophis sirtalis semifasciatus en Thamnophis radix die in mijn buitenterrarium geboren waren. Deze geboortes speelden zich af in augustus/september, maar werden er pas tamelijk laat (begin oktober) uitgevangen en binnen ondergebracht. Het weer was slecht geweest die herfst en de jongen hadden niet of nauwelijks gegeten sinds hun geboorte; ze waren in slechte conditie toen ze gevangen werden. Eenmaal ondergebracht in een verwarmd terrarium werd hen gedurende enkele weken voedsel aangeboden, maar hun bioritme bevond zich al in het winterslaapstadium (en dit in combinatie met de lage nachttemperaturen in mijn onverwarmde kamer) waardoor de meesten weigerden om te eten. Van deze groep (deze diertjes waren erg mager en klein) stierven er 7 (53 %). Van de resterende 28 jongen die allemaal veel eerder (juni – augustus) èn binnen geboren waren en allemaal gegeten hadden gedurende 2 – 4 maanden ging er slechts 1 dood (4 %).

Tijdens de laatste 10 jaar was het sterftecijfer van de jongen die binnen geboren waren niet veel hoger dan 5 %.

Gewichtsverlies…

Wanneer de kousebandslangen zoals hierboven beschreven worden overwinterd is het gewichtsverlies minimaal en blijken de slangen in goede conditie te zijn na de winterslaap. Gewoonlijk weeg ik de slangen voordat ze in hun overwinteringsdozen gaan en eveneens wanneer ze weer terug in hun verwarmde terraria gaan. Ook al is de “keukenweegschaal” niet supernauwkeurig (nauwkeurig tot op 1 gram) geef ik hier toch wat metingen als voorbeeld.

Thamnophis sirtalis sirtalis flame volwassen tijdens de winterrust in grotere emmer.

Thamnophis sirtalis sirtalis flame volwassen tijdens de winterrust in grotere emmer.

Vijf volwassen Santa Cruz Kousebandslangen (Thamnophis atratus atratus)1 man en 4 vrouwen verloren in 2015/2016 tijdens de winterslaap van 3,5 maand 149, 9, 16 en 20  % van hun lichaamsgewicht.

Een koppel volwassen Butler’s Kousebandslangen (Thamnophis butleri)  verloor in 2015/2016 tijdens de winterslaap van 3 maanden 8 en 0  % van hun lichaamsgewicht.

Een trio volwassen Kust Kousebandslangen (Thamnophis elegans terrestris) verloren in 2015/2016 tijdens de winterslaap van 3 maanden 5, 7  en 0  % van hun lichaamsgewicht.  

Vijf volwassen Oregon Roodgeblokte Kousebandslangen (Thamnophis sirtalis concinnus)3 mannen en 2 vrouwen verloren in 2015/2016 tijdens de winterslaap van 3 maanden 130, 0, 3 en 6  % van hun lichaamsgewicht.

Wanneer slangen veel gewicht verliezen tijdens de winterslaap is er vaak sprake van uitdroging.

De luchtvochtigheid in de overwinteringsdoos is dan te laag geweest.

Het opwarmen van de slangen in de lente…

De werkwijze om de winterslaap te beëindigen is gewoonlijk tamelijk abrupt. Wanneer de periode die de slangen in winterslaap hadden moeten zijn voorbij is, zet ik ze meteen in het terrarium en schakel de verlichting (= verwarming) aan. Soms zijn de lampen al een paar uur aan. Wanneer de slangen hun winterslaap al in februari beëindigen is de temperatuur van de slangenkamer (zeker ’s nachts)  meestal nog tamelijk laag (14 – 17 ° C.) waardoor de overgang niet zo groot is. De temperatuur in het terrarium kan echter plaatselijk al 30 °C. zijn of zelfs nog wat hoger.

Nerodia sipedon insularum & Thamnophis sirtalis sirtalis (het. melanistic) volwassen tijdens de winterrust in grotere emmer.

Nerodia sipedon insularum & Thamnophis sirtalis sirtalis (het. melanistic) volwassen tijdens de winterrust in grotere emmer.

Een geleidelijke verandering van lage naar hogere temperaturen is wat mij betreft niet noodzakelijk, en in de natuur gaat dit ook veelal niet geleidelijk.

In de vrije natuur kan de temperatuur in de overwinteringsholen gemakkelijk slechts 18 °C. zijn of nog wat lager terwijl de slangen dan vrijwillig het hol verlaten om te gaan zonnen. Wanneer de slangen het hol rond het middaguur verlaten en op een zonnige plek gaan liggen om zich te warmen, dan kan hun lichaamstemperatuur gemakkelijk oplopen tot 25 – 30 °C binnen enkele minuten  Als ze dan in de namiddag weer in hun hol terugtrekken, dan zakt hun lichaamstemperatuur weer naar 1 – 8 °C. Dus, grote temperatuurschommelingen zijn heel gewoon. En in sommige gebieden vinden deze extreme schommeling in het vroege voorjaar dagelijks op, van 1 – 8 °C ’s nachts naar rond de 30 °C rond het middaguur.

Een aardige grafiek van dergelijke dagelijkse temperatuurschommelingen in het vroege voorjaar kun je vinden in het geweldige boek van Rossman et all (1996) op pagina 81.

Conclusies…

Kousebandslangen kunnen overwinterd worden in relatief kleine dozen met weinig ventilatiegaten.

Een hoge luchtvochtigheid en lichtvochtig substraat is belangrijk om  uitdroging te voorkomen.

Voorafgaand aan de winterslaap moeten de ingewanden vrij van voedsel zijn.

Kousebandslangen van alle leeftijden, jong en oud, kunnen succesvol in winterslaap gedaan worden op de hierboven beschreven manier.

De duur en de temperaturen tijdens de winterslaap zijn beschreven. Voor mij is het laten winterslapen van de Canadese en Amerikaanse soorten kousebandslangen geen optie maar een must. Waarom?

c

Nerodia sipedon insularum & Thamnophis sirtalis sirtalis (het. melanistic) volwassen tijdens de winterrust in grotere emmer.

Omdat het natuurlijk is, omdat het de kans op een succesvolle voortplanting vergroot en omdat het gemakkelijk is (een periode waarin je de slangen niet hoeft te verzorgen en voeden). Een van de gevolgen is een gesynchroniseerd bioritme: de slangen die in een en hetzelfde terrarium leven vervellen voor de eerste keer na de winterslaap ongeveer tegelijkertijd (vaak is de tweede vervelling al meer verspreid). Ook bevallen de vrouwtjes in hetzelfde terrarium vlak na elkaar (soms binnen een paar dagen).

Mijn advies is dan ook om een relatief lange winterslaap aan te houden voor kousebandslangen.

Wees niet te snel bang; de slangen hebben zich tijdens duizenden generaties lang aangepast aan een winterperiode. In de natuur is er geen mogelijkheid om te ontkomen aan de winter, alleen de slangen die een winterperiode konden overleven kwamen het volgende jaar weer tevoorschijn en konden zich weer voortplanten.

Overwinteren is dus een volkomen natuurlijke overlevingstechniek voor de kousebandslang.

Literatuur
Buchholz, T, (2002). Bei mir zu Hause. The Garter Snake 3 (02): 53-55.
Kreyerhoff, H, (2002). Verluste bei der Uberwinterung. The Garter Snake 4(02): 35.
Rossman, D., N. Ford & R. Seigel, (1996). The Garter Snakes. Evolution and ecology. University of Oklahoma press, Norman, Publishing division, USA.